Karbon Ayak İzi Nedir?

30 May 2025 10:07

Tüketim ile ilgili faaliyetlerin çoğalması neticesinde karbondioksit gazı ve sera gazı  atmosfere yayılır.İnsanın günlük hayattaki bu üretiminin ve tüketiminin yansıması da karbon ayak izi ile ifade edilir. Peki yakın mercekten bakıldığında karbon ayak izi nedir, neden tehlikelidir ve hangi nedenler karbon ayak izine neden olur?

Karbon Ayak İzi Ne Demek?

Karbon ayak izi, bir ürünün veya faaliyetin tüm yaşam evresi boyunca toplam karbondioksit emisyon miktarının ölçümüdür. Özellikle sanayileşme ile birlikte artan hava kirliliği, karbon emisyonlarının oluşumunu da hızlandırır. Karbon emisyonunun bıraktığı tahribatı ölçmeye yarayan ayak izi, fosil yakıtların yanması ve yayılan karbondioksit miktarını ifade eder.  

Karbon emisyonu, çoğunlukla insan faaliyetleri dolayısıyla su buharı (H2O), karbondioksit (CO2), metan (CH4), diazot monoksit (N2O) gibi sera gazı adı verilen gazların miktarının artmasının bir sonucudur. Ayrıca gazların havaya salınımı ile birlikte küresel ısınmaya da olumsuz yansımalar olmuştur. Gazların hangi faaliyetler ile karbon ayak izine neden olduğuna dair aşağıdaki tabloyu inceleyebilirsiniz: 

 

Sembolü ve İsmi 

Faaliyetin Ana Kaynağı 

Karbondioksit CO₂

Çimento üretimi, orman yangınları, fosil yakıtların yanması. 

Metan CH₄

Petrol ve doğalgaz üretimi ile dağıtımı, çöp toplama sahaları, çiftlik hayvanlarının sindirim sistemindeki fermantasyon. 

Nitroksit N₂O

Tarımda gübre üretimi, naylonun üretilmesi, fosil yakıtların yakılması. 

Hidroflorokarbonlar HFCs

Soğutma sistemleri (klimalar, buzdolapları), yangın söndürücüler ve aerosol itici gazlar.

Perflorokarbonlar PFCs

Alüminyumun üretimi, elektronik sanayi faaliyetleri (yarı iletken üretimi), soğutma sistemleri.

Sülfür Heksaflorit SF₆

Elektrik ekipmanları (yüksek gerilimli devre kesiciler), izolasyon malzemeleri ve laboratuvar uygulamaları. 

Buradaki gazlar arasında en zararlı gaz, atmosferde 3,200 yıl kalabilen sülfür heksaflorittir. GWP (Global Warming Potential) tarafından belirlenen karbon eş değer potansiyeli de 23,500 olarak ifade edilir. Bu değer, en yüksek ve güçlü sera gazının da sülfür heksaflorit olduğunu gösterir. 

Karbon Ayak İzi Çeşitleri Nelerdir?

Genel olarak karbon ayak izini insan kaynaklı ve doğa kaynaklı olarak kategorileştirmek mümkündür. Daha geniş sınıflandırma ile karbon ayak izi çeşitleri şöyledir: 

  • Doğrudan Karbon Ayak İzi

Kurumların ve şirketlerin doğrudan fosil yakıtları kullanması ve fosil yakıtların yaratmış olduğu emisyonlar karbon ayak izini sebeptir. Karbon ayak izinin hızlı şekilde yayılmasının ana nedenlerinden biri, bu yakıtların doğrudan üretim aşamasında kullanılmasıdır. 

  • Dolaylı Karbon Ayak İzi

Dolaylı karbon ayak izi ise şirketlerin ve kurumların tükettiği elektrik enerjisinin neden olduğu emisyonlardır. Ayrıca kurumun başka bir kurumdan satın aldığı buhar, soğutma veya sıcak suya bağlı emisyonlar da bu karbon ayak izine dahildir. Bu çeşit emisyonlar, genellikle şirketlerin doğrudan kontrolü olmadan tüketilen enerjiden kaynaklıdır. 

  • Kurumsal Ayak İzi

Yine insan faaliyetlerine bağlı oluşan kurumsal ayak izi, bir kurumun tüm operasyonel süreç boyunca (üretim, lojistik, tedarik zinciri gibi) neden olduğu toplam sera gazı emisyonunu ifade eder. Bu ayak izi çeşidi, hem doğrudan hem de dolaylı emisyonları kapsar ve şirketlerin çevresel etkilerini ölçmeye de yardımcı olur. 

  • Kişisel Ayak İzi

Kişilerin günlük yaşamlarında (ulaşım, enerji kullanımı, beslenme alışkanlıkları, tüketim davranışları gibi) gerçekleştirdiği faaliyetlerin sonucunda karbon emisyonlarına rastlanır. Örneğin; araç kullanmak, uçakla seyahat etmek, enerji tüketimi veya satın alınan ürünlerin üretim süreci bireysel karbon ayak izine etki eder.

Karbon Ayak İzinin Sebepleri Nelerdir?

Doğrudan veya dolaylı şekilde bırakılan fazla karbon ayak izi, dünyamıza zarar verici etkenler taşır. Doğal ve insan faaliyetleri sonucu yayılan sera gazları, esasen yeryüzünden yansıyan güneş ışınlarını atmosferde tutar ve ısı kaybını önler. Bununla beraber fazla sera gazı etkisi ise iklim değişikliği başta olmak üzere pek çok olumsuz gelişmeye etki eder.  

Genellikle zarar verici karbon emisyonu, insan kaynaklı faaliyetlerden ortaya çıkar. Karbon ayak izinin nedenlerini de şöyle sıralamak mümkün: 

  • Kullanılan Yakıtlar

Üretim tesislerinde ve evlerde kullanılan enerhji kaynakları, doğrudan karbon ayak izine neden olur. Kömür, petrol, doğalgaz gibi yakıtlar, büyük miktarda karbon salınımına yol açar.

  • Kurumsal Tesislerdeki Enerji Kullanımı

Şirketlerin; elektrik, ısıtma ve soğutma için enerji tüketmesi dolaylı karbon salınımını artırır. Satın alınan elektrikten ve dış kaynaklı enerjiden doğan emisyonlar kurumsal karbon ayak izine sebep olur. 

  • Ulaşım Taşıtları

Kurumsal ve bireysel şekilde kullanılan ulaşım araçları da karbon salınımına bir diğer nedendir. Türkiye’yi kapsayan Ulaşım Sektöründeki Sera Gazı Emisyonu çalışmasına göre elektrikten sonra en fazla karbon salınımı ulaşımdan dolayıdır. Ulaşımdaki zararlı karbon emisyonunun %93’ü karayolu taşımacılığından, %4, 5’i havacılıktan ve yaklaşık %1’i ise demiryolu taşımacılığından kaynaklıdır.  

  • Elektrik ile Kullanılan Aletler

Dünya genelinde karbon salınımına en fazla etki eden unsur elektrik kullanımıdır. Bu doğrultuda şirketlerde ve evlerde kullanılan bilgisayar, klima, ev aletleri gibi araçlar, dolaylı karbon ayak izine neden olur. Elektrik üretimi sırasında açığa çıkan emisyonlar, cihaz kullanımına bağlı olarak artış gösterir. 

  • Gıda Üretim Faaliyetleri 

Tarım, hayvancılık ve gıda işleme süreçleri hem doğrudan  hem de dolaylı (gübre, enerji tüketimi) karbon ayak izine yol açar. Özellikle metan ve diazot monoksit gibi güçlü sera gazları salınımına yol açarak atmosfere zarar verir. 

  • Atık Yönetiminin ve Geri Dönüşümün Eksikliği

Atıkların ayrıştırılmaması ve geri dönüşüm yapılmaması da doğrudan karbon ayak izini artırır. Çöplüklerdeki organik atıklar metan gazı salarak çevre kirliliğine neden olur. 

  • Yeşil Alanların Azalması

Yeşil alanların ve ormanların yok olması, doğrudan karbon salınımına sebeptir. Ağaçların atmosferdeki karbondioksiti emdiği oran azalınca karbon birikimi de doğal olarak artar. 

Karbon ayak izi sebeplerini iyi kavramak, hem kurumsal hem de bireysel ölçekte uygulayabileceğimiz önlemleri sürdürülebilir hâle getirmeye yardımcı olur. Bu konuda uygulamaya dökebileceğiniz önlemler için Karbon Ayak İzi Nasıl Azaltılır başlıklı yazımızı da okuyabilirsiniz. Ayrıca bireysel ve kurumsal olarak atmosfere bırakılan karbon salınımını merak ediyorsanız Karbon Ayak İzi Hesaplama aracını hemen kullanabilir ve atmanız gereken adımları kolayca belirleyebilirsiniz.